De snelle groei van het aantal inwoners, vermeende klimaatcrisis, vergroening, gebrek aan ruimte, energietransitie, digitale surveillance in steden, voedsel, landbouw en visserij. Alles gaat op de schop. Dit wordt De Grote Verbouwing van Nederland genoemd. En stapje voor stapje merken de bewoners de gevolgen: 30 km in de stad, zero-emmission zones, opheffing parkeerplaatsen. EZAZ was onlangs in Nijmegen bij een gemeentelijke informatie-bijeenkomst voor bewoners. Het werd een turbulente avond.
Foto: Een nog lege zaal voorafgaand aan de informatiebijeenkomst. (EZAZ)
Grote verandering in kleine stapjes
In steeds meer steden en dorpen vinden in hoog tempo veranderingen plaats. Veranderingen die direct opvallen, maar ook minder opvallende. Het versmallen van toegangswegen, het verlagen van de rijsnelheid tot 30 km/u, opheffing van parkeerplaatsen, verbod op dieselauto’s in binnensteden, oranje glasvezelkabels in de grond, 5G-antennes bijgeplaatst of het afkoppelen van gastoevoer zijn direct merkbare ingrepen in het leven van alle dag.
Er gebeurt echter meer, minder direct merkbare veranderingen. Maar daarover berichten wij in toekomstige artikelen.
EZAZ was onlangs bij de gemeentelijke informatie-bijeenkomst in het Nijmeegse stadhuis. Naar schatting een kleine 200 betrokken buurtbewoners waren gekomen om lucht te geven aan hun onvrede over het voornemen van de gemeente om in een deel van de Nijmeegse binnenstad het parkeren op straat te verbieden. De wethouders John Brom van de Stadspartij en Cilia Daemen van GroenLinks moesten dit omstreden besluit verdedigen. De tamelijk willekeurige opsomming van redenen voor het besluit kon de zaal niet overtuigen en gejoel steeg dan ook regelmatig op.
Einde parkeren op de straat
In een door een ingehuurde gespreksleider geleide informatiebijeenkomst gingen verontwaardigde bewoners van in bovenstaande foto aangegeven gebied in gesprek met de beide wethouders. De irritatie bij de massaal opgekomen bewoners zat zowel in de maatregel zelf als de gebrekkige informatie over dit voornemen. Het gaat vooral om bewoners die aan de rand van het winkelgebied wonen, in een deel dat uitsluitend woningen bevat. Parkeren gebeurt nu achter de woningen op een aantal door de woningen omsloten pleintjes. De bewoners worden volgend jaar geacht hun auto in een van de nabijgelegen parkeergarages te zetten.
De vaak oudere bewoners zien de langere loop naar de dichtstbijzijnde parkeergarage niet zitten. Bovendien hebben velen angst voor het betreden van parkeergarages in de avonduren. De veel hogere prijs van parkeren in de garage is ook een reden van de onvrede. De kosten van parkeren in een parkeergarage zal in drie jaarlijkse stappen worden bereikt: €420,- per jaar. De huidige kosten voor een parkeervergunning bedragen €48,- per jaar. De toekomstige kosten zijn dus bijna negen maal zo hoog.
De redenen voor deze maatregel zijn diffuus en voor veel aanwezige bewoners niet overtuigend. Zo moeten leidingen in de weg vervangen worden. Moet de stad groener. Er komen meer woningen (snelle groei bevolking ten gevolgen van immigratie), ook in de binnenstad, dus drukker. Als een wethouder het woord ‘klimaat’ als een van de redenen noemt, reageert een aantal aanwezigen met “ach ja, het klimaat”. De toon van de reactie onderstreept de inhoud, klimaat als argument wordt door de aanwezigen niet serieus genomen. Erger wordt het gemor uit de zaal als wethouder John Brom de recente overstromingen in Valencia als te voorkomen schrikbeeld noemt. Het voor vrijwel alle maatregelen in steden en het platte land gehanteerde klimaatmantra, blijkt bij een groot aantal mensen niet (meer) te resoneren.
Empathie en inspraak
Na anderhalf uur was het formele deel voorbij. De gespreksleider concludeerde dat het brede beleid van de gemeente en de bezwaren van de bewoners tegen de uitvoeringsaspecten van dat beleid niet bij elkaar waren gekomen.
Het is een herkenbaar fenomeen. De voorbereidingen van beleid geschiedt veelal in kleine kring, gemeentelijk of samen met grote belanghebbenden zoals vervoersmaatschappijen, grote aanbieders van diensten of grote winkelketens. De burgers komen dan vaak nog niet in beeld.
Bewoners missen ook vaak “empathie” in hun contacten met de gemeente, veroorzaakt doordat het beleid al vastligt en alleen nog ‘verkocht’ moet worden. Tegenspraak komt dan niet meer goed uit.
Verstopt in lange beleidsnotities en besproken in deels besloten vergaderingen zitten vaak voor burgers addertjes onder het gras. Zo zou volgens een van de aanwezige bewoners het verdwijnen van parkeren op straat bij de bewoners niet bekend zijn, tot voor kort de gemeente het als een voldongen feit aan de bewoners liet weten. Het was een onomkeerbaar besluit want stond in het vastgestelde plan ‘Koers 2024‘.
De wethouders gaven als reactie dat zij toch veel aan informatievoorziening hadden gedaan. Zo hebben er wandelingen met de wethouder plaatsgevonden of was een wethouder aanwezig bij een bewonersvereniging. Volgens de wethouder kon de bewonersvereniging de informatie dan verder onder de bewoners verspreiden, daarbij over het hoofd ziend dat lang niet iedereen aangesloten is bij een bewonersvereniging. Bovendien heeft een informerende wandeling met of aanwezigheid van een wethouder bij een bewonersvereniging niet het doel om algemeen beleid te corrigeren, maar is louter gericht op ‘het ophalen van reacties’ van bewoners op de gevolgen van het vaak reeds vastgestelde beleid.
Na veel heen en weer van gemeentelijke informatie en reacties van bewoners kwam de hamvraag: kunnen de plannen nog van tafel. Wethouder Brom had een kort antwoord “nee”.
Grotere context, gemeenten hebben speling
De situatie in Nijmegen is verre van uniek. Alle gemeenten zijn aan de slag met een reeks van mondiaal, Europees en landelijk vastgestelde beleidsafspraken. Tijdens de informatiebijeenkomst werd de bewoners van het Nijmeegse centrumgebied duidelijk dat zij de eerste waren in een beleid dat heel de stad zal omvatten. De uitgangspunten liggen muurvast, ook landelijk. De nieuwe Omgevingswet, begin dit jaar ingegaan, in combinatie met verdragen over klimaat, duurzaamheid en energietransitie zal alle burgers raken.
“De grootste wetgevingsoperatie sinds de herziening van de Grondwet in 1848.” Dit zei Mark Rutte over de Omgevingswet die per 1 januari 2024 stilletjes is ingegaan. Onder de wet moeten alle gemeenten een Omgevingsvisie en Omgevingsplan maken. Die komen in plaats van de oude bestemmingsplannen. Ze kunnen worden ingezet om burgers en bedrijven ‘maatschappelijke doelen’ op te leggen en hun gedrag te monitoren. Volgens veel experts gaat de nieuwe wetgeving leiden tot meer overheidsbemoeienis, rechtsonzekerheid, ondermijning van het eigendomsrecht en een onwerkbare bureaucratie. Er is één sprankje hoop: gemeenteraden kúnnen in actie komen en de regie terugpakken.”
Dit schrijft Elze van Hamelen 11 mei jl. in De Andere Krant. Van Hamelen verzorgt presentaties en workshops voor gemeenten en bewoners over deze complexe materie.
De Omgevingsvisie stippelt het proces uit waarlangs plannen zoals die in Nijmegen moeten verlopen. De inhoud van de plannen hebben zoals gezegd een andere oorsprong. Zo zijn afspraken inzake klimaat een belangrijke basis voor ingrijpende maatregelen in de steden, de landbouw en visserij. Ook de energietransitie en de gepromote terugdringing van vleesconsumptie volgen allen uit de aanname dat de CO2-uitstoot (CO2 maakt 0,04% uit van onze atmosfeer) invloed heeft op de opwarming van de aarde, maar ook op weersverandering (ook wel klimaatverandering of natuurrampen genoemd) en de zeespiegelstijging. Een aanname die steeds meer wordt betwist, maar die onverminderd overheden tot steeds verdergaande maatregelen aanzet die diep in het leven van burgers ingrijpen.
Tijdens de informatieavond in Nijmegen werd duidelijk dat de wethouders voor het ingezette beleid geen de zaal overtuigende redenen konden noemen dan “vergroening, klimaat en Valencia”. Het stuitte op veel onbegrip.
Zeker zijn er ook argumenten te bedenken om op bepaalde plekken de verkeerssnelheid te verlagen (zoals in woonbuurten, zoals al vaak gebeurt) of het autoverkeer af te remmen door het instellen van voetgangersgebieden, bredere fietspaden of parkeerplekken te reserveren voor bewoners en bezoekers van de stad naar buiten het centrum gelegen parkeerterreinen of -garages te verwijzen.
Met de huidige argumentatie van ‘Valencia’ en ‘het klimaat’ zullen gemeenten grote delen van de bewoners niet kunnen overtuigen om ingrijpende maatregelen in hun leven te doen accepteren. De talrijke (internationale) akkoorden met de jaartallen 2020-2030 zijn niet daar besproken waar de gevolgen landen: in de steden, dorpen en de landelijke omgeving. Bestuurders zullen het over een andere boeg moeten gooien om hun steden anders in te richten. Dat bewoners daarbij een hoofdrol horen te spelen spreekt voor zich: zij zijn de stad, zijn vormen de gemeenschap. Het uitvoeren van internationale verdragen mag voor juristen maatgevend zijn, voor een werkende lokale democratie is dat onvoldoende.
De vormgeving van buurt en wijk zal in nauw overleg met de bewoners moeten, waarbij ook de bewoners zich moeten realiseren dat de uitkomst van dat proces voor sommige bewoners ook teleurstellingen in zich kan dragen. Maar de huidige aanpak van voldongen feiten en beroep op internationale verdragen, is zeker een onbevredigende invulling van wat onder een democratie mag worden verstaan.
Wij zullen nog regelmatig terugkomen op de veelheid van ingrijpende veranderingen, en de plannen daartoe, die wij vatten onder De Grote Verbouwing van Nederland.
Bij dit artikel hoort een speciale uitzending (podcast) die onderstaand te beluisteren is.
Meer informatie vindt u op koers2030.nl. Deze website wordt momenteel grotendeels vernieuwd. De lancering van de totaal vernieuwde website zal naar verwachting begin 2025 zijn.
