Na een avond vol cijfers van uitslagen is het wel duidelijk: in de twee oostelijke deelstaten Thüringen en Sachsen zijn de twee anti-coalitiepartijen Alternatieve für Deutschland en Bündnis Sahra Wagenknecht de grote winnaars. Het is een ‘ruk naar rechts’ waar de groen-geel-rode coalitie in Berlijn zo voor vreesde. De ZDF-presentatrice van de avond, Bettina Schausten, sloot de avond af met haar persoonlijke mening: In Duitsland herleeft de NAZI-tijd, de inval in Polen en uiteraard kon een verwijzing naar Holocaust niet ontbreken.
Foto: Videofragment met Bettina Schausten
Zure druiven
De druiven zijn zuur. Niet alleen in de Berlijnse politieke burelen die zo hun best hebben gedaan om de AfD als een nieuwe NAZI-partij te framen en Sahra Wagenknecht was ook al niet veel beter, minimaal extreemrechts.
De presentatrice van de avond Bettina Schausten sloot de avond af met een commentaar:
“Duitsland bedekte de hele wereld met lijden en dood, vermoordde zes miljoen Joden.” Precies 85 jaar later, voegde Schausten eraan toe, “is in de Duitse deelstaat Thüringen een partij de sterkste politieke kracht geworden die volgens het Bureau ter Bescherming van de Grondwet aantoonbaar rechts-extremistisch is. Met een leidende kandidaat, Björn Höcke, die praat als een fascist en zo genoemd kan worden. Dat is moeilijk te verdragen.”
Het moest er even uit, de gal over de eclatante overwinning van de AfD. Met haar kritische standpunten over grootschalige immigratie, klimaat en het ‘linkse’ gedram over ‘inclusiviteit’ en gender staat de partij mijlenver af van het politieke narratief dat de afgelopen jaren met zoveel mediapropaganda aan de Duitsers is opgedrongen. Bij velen sloeg het aan. Maar in voormalig Oost-Duitsland ligt het allemaal anders.
“Dat ze niet alleen de AfD categoriseerde als de revanchepartij van de grootste misdadigers van de mensheid, maar ook een nieuw gevaar opriep door de BSW (Sahra Wagenknecht, red.) in de “tegenovergestelde marge” te plaatsen – wat dan eigenlijk precies betekent? Höcke is Hitler, begrepen, en Wagenknecht is de nieuwe Stalin?”, gaf de Berliner Zeitung als commentaar. De krant heeft veel lezers in het voormalige Oost-Duitsland.
Bruine randen
Het valt niet te ontkennen dat aan de uiterst rechterzijde van de AfD zich inderdaad extreme groeperingen verzamelen, groepen die nergens anders legaal onderdak kunnen vinden. Vooral de partijleider Björn Höcke roept veel gemengde gevoelens op. In 2017 startte het bestuur van de partij een uitzettingsprocedure tegen Höcke na zijn controversiële toespraak op een partijbijeenkomst in Dresden, waar hij kritiek uitte op de Duitse herdenking van de Holocaust. Hij noemde het Monument voor de Vermoorde Joden van Europa in Berlijn een “monument van schande” en voegde eraan toe: “Deze domme politiek van grip krijgen op het verleden verlamt ons – we hebben niets meer nodig dan een ommekeer van 180 graden in de politiek van het herdenken.” Het Arbitragehof van Thüringen verwierp echter de uitzetting uit de partij.
Met zijn opmerking sneed Höcke miljoenen Duitsers door het hart. De Holocaust is onaantastbaar als gespreksonderwerp en zo ook haar monument in het hart van Berlijn. Toch zijn er meer gematigde meningen die het collectieve schuldgevoel, dat voortdurend wordt gevoed, in een nieuwe context willen plaatsen. Het blijft een historisch feit dat altijd aan Duitsland zal kleven, maar het land moet ook verder.
Dat de partij uitgerekend Höcke als leider naar voren schuift heeft wel een grote verkiezingswinst opgeleverd, of wellicht ondanks zijn leiderschap, maar het vergroot de polarisatie in een toch al zeer verdeeld land.
Uitzetten immigranten
Ook uitspraken dat immigranten zonder verblijfstitel, ‘de illegalen’, moeten worden uitgezet, heeft bij velen kwaad bloed gezet. In deze opvatting staat de partij echter niet alleen. Ook de succesvolle nieuwkomer, Sahra Wagenknecht, wil een hardere immigratiepolitiek.
Wagenknecht: “De cijfers zijn nog steeds veel te hoog. De federale overheid alleen al gaf vorig jaar 29,8 miljard euro uit aan vluchtelingenbeleid“, verklaarde zij tegenover het linkse blad SPIEGEL. Dit standpunt maakt dat media en haar politieke opponenten haar eenvoudig als AfD-light kunnen bestempelen. Wagenknecht neemt inzake immigratie Denemarken als voorbeeld dat met een reeks van maatregelen de instroom heeft weten in te dammen en de kosten van immigratie weten te halveren.
Het Duitse buitenlandse mediakanaal Deutsche Welle spreekt van een verkiezingsoverwinning van een ‘fascist’. Het is een term die tegenwoordig zeer lichtvaardig en meestal in een verkeerde context wordt gebruikt. Voor alle duidelijkheid: de NAZI’s waren nationaalsocialistisch en het Italië van Mussolini was fascistisch, wat zoveel betekent dat staat en grote corporates samenvloeien waarbij uiteindelijk een totalitaire staat ontstaat. Een trend die nu al enkele jaren onder ‘links’ Europabreed merkbaar is.
Scherpe reacties
De Berliner Zeitung: “Staan mensen op de Lerchenberg in Mainz er wel eens bij stil dat het juist deze toon zou kunnen zijn die omroepbijdragers terecht boos maakt? Dat je natuurlijk een mening mag hebben, maar dat je die ook gewoon voor je kunt houden? Deze opgestoken wijsvinger. In Saksen en Thüringen hing ZDF voor de deelstaatverkiezingen posters op met de volgende quote: “Alleen wie goed geïnformeerd is, maakt een goede keuze.” Ernaast staat het gezicht van Schausten (de presentatrice, red.). Maar wat is een goede keuze? Wat is een slechte keuze? En wie bepaalt dat?”
Ook een aantal reacties op X gaan in dezelfde richting.
Zo schrijft Max Blossom: “Een absolute schande, het is allang niet meer tijd om de omroepbijdrage af te schaffen en nieuwe, neutrale berichtgeving te introduceren. Dit is een complete schande voor wat we maand na maand moeten betalen.”
Een ander: “Ongelooflijk. En ze blijven beweren dat we in een democratie leven en dat we de democratie moeten beschermen Wat voor apen.”
Bernard von Felix: “Dit is de meest zielige intro ooit. Vrouw #Schausten moet haar eigen “uitstraling” op het publiek controleren! Met deze opmerking verheerlijkt ze het nazi-tijdperk door de kiezers van de AfD gelijk te stellen met het nazi-korps! Dit is journalistiek op het laagste niveau!”
Uiteraard ontbreken ook de omgekeerde reacties niet die de opmerkingen van Schausten terecht vinden.
Nieuwe omgang met het nationaalsocialistische verleden
De nu al decennia aanhoudende polemiek over de rol van Duitsland in de vernietigende oorlog in Europa, de 26 miljoen doden in Rusland (toen Sovjet Unie) en de 6 miljoen Joden geeft aan dat het land een nieuwe omgang met haar verleden moet zoeken. Daarbij moeten niet de daden genuanceerd worden, want die zijn zo gruwelijk dat elke relativering geen pas houdt.
Wel is ‘Aufarbeitung’ nodig: het opnieuw lezen van de gebeurtenissen en haar spelers. Want de Tweede Wereldoorlog was niet uitsluitend een Duitse aangelegenheid. Westerse financiers steunden Hitler in de hoop dat hij het communistische Sovjet Unie zou vernietigen, wat niet gebeurde. De huidige oorlog vertoont op een aantal punten overeenkomsten met de vorige Europese oorlog. De Duitser moet zich bewust zijn dat van zijn land een vernietigende oorlog is uitgegaan, zelfs twee maal in korte tijd.
Maar dat de internationale context meer aandacht verdient opdat de Duitser van nu, wetende van deze feiten, niet meer gebukt hoeft te gaan onder dit slopende collectieve en zorgvuldig gekoesterde schuldgevoel. De nieuwe generaties moeten af van deze ‘eeuwige’ durende morele chantage en alert blijven op herhaling. Zoals momenteel, waarbij de Verenigde Staten er alles aan doet om Duitsland opnieuw in oorlog met Rusland te brengen. Zonder een goede kennis van de context van de Tweede Wereldoorlog en de Duitse rol daarbij, kan het land weer in de positie worden gemanoeuvreerd om loopjongen van Westerse kapitaalkrachtige belangen te worden.
De winst van de AfD en Sahra Wagenknecht is een schreeuw van mensen die de Berlijnse groene-inclusieve-klimaat-welkomspolitiek zat zijn. Daarmee is het nog geen heropleving van 1933.
