Het is vandaag voor de 35e keer dat Duitsland haar eenwording viert. Een nationale feestdag. Een klein jaar ervoor, op 9 november 1989, viel de Berlijnse Muur. Maar daarmee waren de beide Duitslanden nog niet herenigd. De Muur was weliswaar doorlaatbaar geworden, je kon zonder controle van Oost- naar West-Berlijn en andersom. Maar juridisch bestonden de twee staten nog. In die dagen van 9 november 1989 tot 3 oktober 1990 was het onduidelijk hoe de juridische situatie lag. De gevreesde STASI bestond nog en kon alsnog ingrijpen.
Vóór de hereniging moest een juridisch kader worden gecreëerd om de angsten en zorgen weg te nemen die gepaard gingen met het ontstaan van dit economisch sterke en dichtbevolkte verenigde Duitsland in het centrum van Europa. Het instrument hiervoor was het 2+4 Verdrag, waarin de Bondsrepubliek Duitsland, de DDR en de zegevierende mogendheden van de Tweede Wereldoorlog, de VS, de Sovjet-Unie, Groot-Brittannië en Frankrijk onderhandelden over de grenzen en de status van Duitsland.
Pas op 3 oktober 1990 werden de beide Duitslanden met dit 2+4 Verdrag herenigd.
Nog steeds sluimeren discussiepunten over dit verdrag. Is er nu echt afgesproken of toegezegd dat de NAVO zich niet “not an inch” naar het oosten zou uitbreiden of niet? De woorden van toenmalige minister van buitenlandse zaken van de Verenigde Staten James Baker worden op zich niet betwist, wel hoe hij het bedoeld zou hebben en wat de juridische status van deze opmerking is.
Hoe dan ook moet de toenmalige Sovjetleider Michael Gorbatsjov met soortgelijke toezeggingen zijn verleid om in te stemmen met de hereniging van een land dat 26-27 miljoen van zijn landgenoten het leven nam. Velen zijn het er wel over eens dat Gorbatsjov met mooie woorden is misleid. Andere verwijten de Sovjetleider dat hij deze woorden van de VS en andere deelnemers niet in een verdrag heeft laten vastleggen. Of dat veel uit had gemaakt is echter zeer de vraag. De VS staan niet bekend om hun trouw aan getekende verdragen. Ook bij de MINSK-akkoorden over Oekraïne is Rusland om de tuin geleid.
Een ander punt is dat er geen sprake zou zijn van een vredesverdrag. Met een ‘echt’ vredesverdrag wordt ook de soevereiniteit van een land hersteld. Volgens officieel erkende opvattingen is het 2+4 Verdrag weliswaar geen echt vredesverdrag, maar moet die wel als een vervanging ervan worden beschouwd. Daarmee zou Duitsland dus in herenigde vorm weer soeverein zijn.
Inmiddels weten we beter. Het land wordt ‘bezet’ met grote Amerikaanse legerbases. En het is vooral Washington die de bandbreedte van deze soevereiniteit vaststelt. De aanslag op de Nordstream pijpleiding duidt erop dat Duitsland niet vrij is om zelf haar handelspartners te kiezen.
Na de hereniging begonnen de taken in het land: verschillende levensomstandigheden moesten worden aangepast. Of de eenwording is geslaagd, kan niet eenduidig worden beantwoord.
De in 1987 geboren Stefan uit Berlijn zegt het zo: “De Muur heeft nooit een speciale rol in mijn leven gespeeld. Hoewel ik geboren en opgegroeid ben in Oost-Berlijn, was het niet echt relevant voor mij. Tijdens mijn studie in West-Berlijn was ik altijd de “Ossi”, maar dat beviel me wel. Ik voelde me op mijn gemak in de rol van proletarische noordoost-Berlijner. Er kwam altijd een beetje lokaal patriottisme bij kijken.”
“Ik heb het gevoel dat het Westen na de hereniging voorop liep en het Oosten moest volgen. Dat kwam waarschijnlijk omdat de West-Duitsers al veel langer burgers van de Bondsrepubliek waren dan de Oost-Duitsers. Je zou eigenlijk denken dat dit na 30 jaar niet meer zo’n grote rol zou spelen, maar dat klopt niet“, aldus Stefan.
Duitsland staat weer op een tweesprong: moet het het Westen, lees de VS, blijven gehoorzamen en de militaire aanwezigheid van de VS op haar grondgebied blijven accepteren of moet zij opkomen voor haar soevereiniteit? Ligt haar toekomst in een Europees continentaal verband, met nauwere banden met Rusland, of ligt haar toekomst nog steeds in een Transatlantisch Europa met militaire samenwerking met de Verenigde Staten?
Dat Duitsland, in de persoon van bondskanselier, zich de vernietiging van Nordstream pijpleiding kritiekloos moest laten welgevallen, maakt duidelijk dat Duitsland niet over haar eigen lot kan beschikken.
De vraag blijft dan ook of het Europese continent veiliger is met een machtig soeverein Duitsland of met een Duitsland dat zich door haar ‘bondgenoot’ kan laten dwingen in oorlog te treden met haar voormalige handelspartner Rusland?
Op deze dag van de Duitse eenheid, dringen deze vragen zich opnieuw op.
Meer over de Tag der Deutschen Einheit.
Foto: Brandenburger Tor (EZAZ).
